Verscholen tussen de bomen en struiken staat in het bosgebied Noorderduinen bij Roderesch een houten huisje. Op deze stille plek werkt Het Drentse Landschap aan de herbestemming van het kleine gebouw dat uit de jaren twintig van de vorige eeuw dateert. Het bosterrein waarop het staat is beperkt toegankelijk voor het publiek. Daardoor is het gebouwtje bijzonder geschikt voor mensen die zoeken naar rust, bezinning en inspiratie. Binnenkort kan het overdag worden gehuurd als stilteplek, schrijvershuisje of kluizenaarshut.
In Nederland zijn nog meer tussen de bomen verstopte kluizenaarshutten te vinden. Het fenomeen kwam op aan het eind van de 18e eeuw in parken van buitenplaatsen. Strak aangelegde tuinen maakten toen plaats voor een meer natuurlijk ogende aanleg, met slingerpaden en bosschages. Tot deze landschapsparken hoorden ook follies: bouwwerken met als enige functie het verfraaien van het park.
Kluizenaarshutten of hermitages zijn daar voorbeelden van. De gedachte erachter is nauw verbonden met de Romantiek. De hut moest een plek van bezinning en eenvoud zijn, die wandelaars in het park herinnerde aan de donkere kant van het leven of aan hun sterfelijkheid. Tot aan het einde van de 19e eeuw bleven kluizenaarshutten populair. In Nederland hebben er zeker veertig gestaan, waarschijnlijk nog veel meer. De oorspronkelijke, contemplatieve betekenis van kluizenaarshutten verdween al snel naar de achtergrond. Meer en meer werden ze een bron van vermaak en een publiektrekker voor landgoederen.
De kluizenaarshut stond altijd in een afgelegen deel van het park. Bezoekers moesten worden verrast wanneer ze er een zagen. De hutten waren heel eenvoudig gebouwd en ingericht. De kluizenaarshut van Fogelsanghstate in Veenklooster bijvoorbeeld is een rechthoekig bakstenen gebouwtje met een overhellend rieten zadeldak. Boven de ingang waarschuwt een gedichtje tegen vernieling. Tot voor kort bevond zich in de hut een houten kluizenaarspop. Die zat op een eenvoudige stoel aan een tafel, waar een houten brood op lag.
Die houten pop was een echte bezienswaardigheid op Fogelsanghstate. In het buitenland hadden hermitages soms een levende kluizenaar als attractie. In Nederland ging het vooral om houten poppen met een draadmechanisme. Met behulp van dat mechanisme maakten ze soms plotselinge bewegingen – tot groot plezier van de bezoekers. Zo kon de kluizenaarspop van de buitenplaats Frankendael in de Watergraafsmeer met zijn hand naar een doodskist in de hut wijzen. Daarop stond de boodschap ‘Gedenk te sterven’ geschreven.
Kluizenaarshutten hebben mensen altijd weten te fascineren. In eerste instantie als plaats van bezinning, later vooral als bron van vermaak. Het huisje in de Noorderduinen is een mooie verwijzing naar de oorspronkelijke betekenis van de kluizenaarshut. Geen vermaak, maar een plaats van rust en inspiratie.
Margriet Wijma
Geef een reactie