In het park van landgoed Overcingel in Assen was het ruim een eeuw geleden een drukte van belang. We hebben het dan niet over de hoeveelheid bezoekers, maar over de tuin achter het huis. Typerend voor tuinen in die jaren was, onder andere, een overdaad aan ornamenten en beplanting. Deze overdaad sluit goed aan bij de ‘gardeneske tuinstijl’, die toen erg in zwang was en zich onder meer kenmerkte door een gekunstelde toepassing van beplanting en (rustieke) tuinelementen. Een heksenbol en twee rustieke plantenbakken zijn opvallende ornamenten die op Overcingel herinneren aan de gardeneske stijl. Waarschijnlijk zijn ze hier rond 1900 terechtgekomen, toen de tuin in deze stijl werd aangelegd.
De heksenbol van Overcingel is een glazen bol van circa 50 cm doorsnede op een smeedijzeren voet. Heksenbollen zijn al eeuwen bekend. Ze werden oorspronkelijk geplaatst om heksen te verjagen. Die zouden bij het zien van hun spiegelbeeld schrikken en op de vlucht slaan. Andere doeleinden van heksenbollen waren (en zijn): de tuin voor ziektes en plagen behoeden, reigers verjagen die het op de vissen in de vijver hebben voorzien, bruidsparen gelukwensen, ziektes en tegenspoed weren, kwade geesten opsluiten, of het huis vrijwaren van hekserij.
Ook nu nog worden heksenbollen geplaatst, vooral vanwege hun decoratieve waarde. De weerspiegeling van licht in de bol zorgt voor een groot panorama en kan zelfs het effect van een lachspiegel oproepen. Het weerspiegelingseffect wordt nog groter wanneer de bol in een vijver wordt geplaatst. De heksenbol van Overcingel verkeert in een breekbare staat en ligt momenteel veilig opgeborgen in een tuinschuur.
De heksenbol zou uit circa 1900 stammen. Het is niet duidelijk uit welke periode de twee plantenbakken dateren die met kurkschors zijn bekleed. Kurkschors (de bast van de kurkeik in onbewerkte staat) was in Nederland vanaf eind 19e eeuw tot ongeveer de jaren 1920 populair als decoratiemateriaal. Aangebracht op een ondergrond werd kurkschors toegepast in het interieur (met name in serres), maar ook buitenshuis.
Het materiaal kwam in de ‘mode’ door zijn natuurlijke uitstraling en betaalbaarheid en paste helemaal in de rustieke stijl. Deze mode ging gelijk op met de voorkeur voor serres en wintertuinen die waren bekleed met varens, hertshoorn en soortgelijke planten. Er zijn maar weinig van deze toepassingen bewaard gebleven. Het gaat dus om zeldzame plantenbakjes!
Gezien hun zeldzaamheid en interessante achtergrond verdienen zowel de heksenbol als de kurkrustieke plantenbakken op Overcingel restauratie en herplaatsing. Natuurlijk voorzien van passende beplanting als varens of lekker tuttige perkplantjes.
Arinda van der Does en Joost van Harten
Geef een reactie