Niet veel mensen kennen nog de naam van de schrijver Arthur van Schendel. Toch was hij in 1947 de eerste winnaar van de P.C. Hooftprijs dankzij zijn indrukwekkende oeuvre – 75 jaar voordat Arnon Grunberg de prijs kreeg in 2022.
Een terugkomend tijdperk in Van Schendels boeken zijn de middeleeuwen. Voorbeelden van fictieboeken waarin deze een belangrijke rol spelen, zijn De schoone jacht uit 1897 en Het vertrouwen uit 1912. Hoe keek Van Schendel naar de middeleeuwen en het kasteel en hoe verwerkte hij de standsverschillen tussen de adel en het volk in zijn romans? Speelden hierbij ook persoonlijke ervaringen mee?
Arthur van Schendel werd geboren in 1874 in Batavia als zoon van een legerofficier en een rijke moeder. Op zijn zesde verhuisde hij naar Nederland. Tijdens zijn jeugdjaren in Nederlands-Indië woonde hij in een villa en waren lokale dienstmeisjes voor zijn opvoeding verantwoordelijk. Zijn familie behoorde tot de koloniale elite en leefde gescheiden van de lokale bevolking. Echter, de familie Van Schendel verhuisde naar Nederland omdat de moeder van Arthur kampte met gezondheidsproblemen. Niet veel later overleed zijn vader. Vervolgens kreeg zijn moeder geldproblemen, waardoor hij maar weinig naar school ging en ontdekte hoe het leven voor het ‘gewone volk’ was. Hij leerde zichzelf lezen en schrijven.
Toen Van Schendel in 1891 naar de toneelschool ging, kwam hij in contact met artistieke kringen en begon zijn literaire carrière. Zijn schrijven over standsverschillen tussen de elite en het volk valt te verklaren uit zijn jeugdjaren en het statusverlies dat zijn familie toen had geleden. Standsverschillen komen onder andere voor in de roman De schoone jacht, waarin de verhouding tussen de adel en het volk wordt beschreven tegen de achtergrond van het feodale stelsel.
Ook Een zwerver verliefd uit 1904 en Een zwerver verdwaald uit 1907 spelen zich af in de middeleeuwen. In 1950 rekende dichter en letterkundige Garmt Stuiveling deze twee romans tot de hoogtepunten van de Nederlandse neoromantische stroming. De stijl van Van Schendel wordt dus gerekend tot de neoromantiek, een literaire stroming die opkwam aan het einde van de 19e eeuw en liep tot het begin van de 20e eeuw. Een kenmerk van die stroming is de heropleving van de historische roman, waaronder ridderverhalen en sprookjes. Ook romans over de Drentse hunebedden en buitenplaatsen kunnen we hieronder scharen. Van Schendel wordt gerekend tot een van de voortrekkers van de neoromantiek in Nederland.
De letterkundige Erica van Boven stelde in 2019 dat Arthur van Schendel in menig publicatie als ‘aristocraat’ is aangeduid. Dit duidt op een ethische en intellectuele onafhankelijkheid, niet op een elitaire of adellijke afstandelijkheid. Wat de massa wilde zien, was niet belangrijk. Van Schendel schreef wat hij wilde schrijven en niet wat men van hem verwachtte. Ook literatuurcriticus Menno ter Braak rekende hem tot het neusje van de zalm als het ging om de schrijvers van de neoromantiek. De aristocratische onafhankelijkheid die Van Schendel wordt toegeschreven, is mogelijk terug te voeren naar zijn jeugd, maar ook aan het feit dat hij regelmatig over kastelen schreef in zijn historische romans, die speelden binnen het milieu van de gevestigde orde.
Als docent Engels reisde Van Schendel rond in Engeland, waarbij hij in aanraking kwam met de upper class en daarmee ook met kastelen, de jacht en de middeleeuwen. In Engeland was de neoromantische stroming ontstaan; zijn rondreizen heeft dus grote invloed op zijn werk gehad. In zijn verhalen beschrijft Van Schendel het kasteel als plek waar eenzame vrouwen wachten op hun ridders, waar wordt gevochten en pacht betaald. Hij bekijkt het kasteel dus als een plek van oorlog, maar ook als een plek van de adel en van macht.
Dat de neoromantische auteur Arthur van Schendel graag over kastelen, standsverschillen en de middeleeuwen schreef, is dus te verklaren uit zijn jeugd, zijn latere levenservaringen en de tijd waarin hij leefde. Hij is een bij het grote publiek in de vergetelheid geraakte romancier met een indrukwekkend oeuvre en als neoromantische schrijver representatief voor de tijd waarin hij leefde. Een aanrader voor de lezer die is geïnteresseerd in historische romans.
Geert Venner
Geef een reactie